آرامگاه سعدی شیرازی بنایی دیدنی است که به دستان هنرمند و توانای محسن فروغی طراحی و با نظارت وی اجرا شده است. آرامگاه شیخ اجل، سعدی شیرازی، در انتهای خیابان بوستان شیراز و در جوار باغ دلگشا، درست در دامنۀ کوه در طرف شمال شرقی شیراز زیبا قرار گرفته است. سعدی در آرامگاه خود به تنهایی نیارامیده است بلکه خیلی از بزرگان ایران زمین به خواست خود و با وصیت مؤکد در آرامگاه او دفن شدهاند. یکی از مهمترین همجواران سعدی، شوریدۀ شیرازی می باشد. آرامگاه شوریدۀ شیرازی به واسطۀ یک رواق به آرامگاه سعدی متصل می باشد. آرامگاه سعدی شیرازی در ۲۰ آبان ماه سال ۱۳۵۳ با شمارۀ ثبت ۱۰۱۰۳ در انجمن آثار ملی ایران ثبت شده است.
آشنایی با تاریخچه سعدیه شیراز
از نظر مکانی آرامگاه سعدی شیراز در خانقاهی که در اواخر عمرش محل زندگی وی بوده است قرار دارد. نخستین سازهای که برای آرامگاه سعدی ساخته شد حدود نیم قرن بعد از وفات او به وسیله وزیر مشهور اباقاخان یعنی شمسالدین محمد صاحبدیوانی بوده است.
همچنین نخستین بنایی که با استفاده از گچ و آجر بر فراز آرامگاه سعدی ساخته شد مربوط به دوران زندیه می باشد. قبل و بعد از دستور کریمخان مبنی بر ساخت بنای یادبود شیخ اجل، کسانی همانند حاکم وقت فارس یعقوب خان ذوالقدر و برخی از علمای خطه فارس به بهانههایی مثل عدم علاقه به ایشان و اختلاف مذهب، خانقاه و مقبره وی را تخریب کردند و کاملاً از بین بردند.
سنگی که اکنون بر مزار شیخ قرار دارد و اشعاری از بوستان بر روی آن نوشته شده است توسط علیاکبرخان قوامالملک شیرازی تهیه شده و نصب گردیده است. در دوران قاجار هم این بنا چندین بار مورد مرمت و بازسازی واقع شد. بنای فعلی سعدیه شیراز شامل مقبره و ساختمانهای اصلی و قسمتی از محوطه آن مربوط به دوران پهلوی و قسمتی دیگر از محوطه در دوران جمهوری اسلامی به آن اضافه شده است.
بنای فعلی سعدیه شیراز اثر مهندس محسن فروغی می باشد. در این راه علیاکبر صادق هم با او همکاری داشته است.
شاید برای شما جالب باشد که بدانید سعدیه در سال 1331 تنها با مبلغی کمتر از یکمیلیون تومان (در حدود 980هزار تومان) بنا شده است! بایستی اضافه نمود کسانی که از کاخ چهلستون بازدید کردهاند قطعا متوجه شباهتهای بنای سعدیه با این اثر تاریخی شدهاند. در حقیقت بنیانگذاران سعدیه با تلفیق یک اثر سنتی قدیمی ایران یعنی کاخ چهلستون و ایدههای مدرن معماری اقدام به ساخت این بنا نمودند.
آنچه امروز از آرامگاه سعدی میبینیم
ساختمانی که محسن فروغی و علی اکبر صادق طراحی کردند به سبک ایرانی می باشد. با وارد شدن به مجموعه و عبور از میان درختان شکوه بنایی سفید رنگ و رفیع در نگاه شما مینشیند. آنچه که از آرامگاه سعدی دیده میشود بنایی مکعبی می باشد. ولی فضای داخلی آرامگاه هشت ضلع دارد. دیوارهای آرامگاه را از مرمر و گنبد آنرا لاجورد انتخاب نمودهاند.
هشت ستون قهوهای رنگ در برابر مقبره قرار گرفته اند. قبر سعدی در بین فضای دو ایوان عمود بر هم است. سقف را در این نقطه کاشیهای فیروزهای فرا گرفتهاند.سنگ قبر یادگار علی اکبر خان قوام الملک می باشد که رنگی سرخ سماقی دارد. در سراسر این فضای هشت ضلعی کتیبههایی از گلستان، بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ اجل و به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شدهاست.
بنا در طرف چپ به رواقی هفت طاقی متصل گردیده است که به آرامگاه شوریده شیرازی میرسد. این آرامگاه هم کتیبههایی از اطلاعات و اشعار شوریده دارد. کتیبهای از آرامگاه کریم خانی باقی مانده است که بر روی آن چنین نوشته شده است:
الهی به عزت که خوارم مکن به ذل گنه شرمسارم مکن