وبلاگ گردشگری
» جاذبه های گردشگری - آرامگاه خیام در نیشابور
جاذبه های گردشگری - آرامگاه خیام در نیشابور
نیشابور که از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران می باشد، یکی از اصلی‌ترین و مهم ترین مراکز فرهنگی، تاریخی و گردشگری در شمال شرقی کشور محسوب می‌گردد. اکنون می‌خواهیم با هم به شهر تاریخی نیشابور رفته و از آرامگاه خیام نیشابوری که از مشهورترین مکان‌های دیدنی و از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر است، بازدید نماییم و درباره آن بیشتر بدانیم.
آدرس آرامگاه خیام
آرامگاه خیام در جنوب شرقی نیشابور واقع شده که برای رفتن به آنجا نخست باید به میدان فضل رفته و سپس داخل بلوار شهدا شوید. اندکی که جلو بروید، تابلوی مربوط به باغ و آرامگاه خیام را خواهید دید. برای رسیدن به آرامگاه، علاوه بر ماشین شخصی یا تاکسی، می‌توانید از خطوط اتوبوس‌رانیِ مرکز شهر که به سمت این مجموعه می‌روند هم استفاده نمایید.
زندگینامه خیام نیشابوری
تولد عمر خیام نیشابوری مربوط به اوایل قرن پنجم می‌شود. خیام که به او لقب “حجت الحق” داده بودند، از بزرگان عرصه شعر و ادبیات، نجوم و ریاضیات بوده است. اگرچه خیام جایگاه علمی خیلی بالایی داشته، ولی او شهرت جهانی خود را مدیون شعرهایش است. خیام به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سروده است. رباعیات خیام توسط شاعر انگلیسی زبان، ادوارد فیتزجرالد، به زبان انگلیسی ترجمه گردید و آن نقطه عطفی در شهرت جهانی خیام بود
آرامگاه خیام و پیشینه‌ی ساخت آن
نتایج به دست آمده از پژوهش‌ها و تحقیقاتی که درباره‌ی سال تولد و وفات خیام صورت گرفته است، نشان می‌دهد که او در سال ۵۳۶ هجری قمری در نیشابور وفات کرد؛ ولی بر سنگ قبر آرامگاهش، سال ۵۱۷ هجری قمری حک شده است. این اندیشمند مهم ایرانی، پس از مرگ در گورستانی به نام حیره که در آن زمان گورستان عمومی شهر نیشابور بود دفن شد. قبرستان حیره درون باغی بزرگ و در مجاورت بقعه‌ی امامزاده محروق(از نوادگان امام چهارم شیعیان) واقع شده بود و آرامگاه خیام هم در اتاق کوچکی در گوشه‌ی شرقی این امامزاده قرار گرفته بود. تمام این مجموعه در آن زمان، در محله‌ی شادیاخ نیشابور قرار داشت.
آرامگاه خیام قرن‌های طولانی به همان صورت اولیه باقی ماند تا اینکه سرانجام در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی، گروهی از افراد مهم که مدعوین مراسم افتتاحیه‌ی آرامگاه فردوسی بودند؛ در مسیرِ رفتن به طوس، به آرامگاه خیام سر زده و با تماشای وضعیت نامناسب آن، پیشنهاد می‌دهند بنایی بهتر که درخور جایگاه و شان این دانشمند بزرگ باشد، بر روی مزار او ساخته شود. بدین ترتیب دولت وقتِ ایران تصمیم می‌گیرد که اقدام به ساختِ این بنای یادبود جدید کند. این بنا که شامل دو ایوان بالا و پایین بود و دارای دیوار سنگی و کوتاهی بود، بر روی یک سکوی چهارگوش سنگی و در فاصله‌ی ۳ یا ۴ متریِ دیوار بقعه ساخته شد. در کنار آرامگاه هم یک ستون سنگی با شعری از ملک‌الشعرای بهار که به خط نستعلیق نوشته شده بود، مشاهده می‌شد. این بنای قدیمی در حال حاضر در میدان خیام نیشابور روبروی دبیرستان خیام واقع شده است.
تاریخ و آرامگاه
بعد از گذشت چندین دهه، مسئولان وقت در نهایت تصمیم گرفتند که با همکاری انجمن آثار ملی، بنایی زیباتر و باشکوه‌تر بر روی آرامگاه این شاعر و عالم بزرگ بسازند. مهندس هوشنگ سیحون به عنوان طراحِ این بنای یادبودِ جدید انتخاب شد. با توجه به نزدیکی آرامگاه خیام به امامزاده محروق، قرار گرفتن دو ساختمان بزرگ در کنار هم، خیلی مناسب به نظر نمی‌رسید؛ بنابراین تصمیم بر آن شد که سازه‌ی جدید در جای دیگری از باغ احداث گردد.
با بررسی‌های مهندس سیحون، ضلع شمالی باغ به عنوان مکانی مناسب برای ساخت آرامگاه جدید انتخاب گردید و به تأیید انجمن آثار ملی رسید. نقشه‌ی اصلی در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی توسط مهندس سیحون کشیده شد و برای بررسی‌های کارشناسانه در اختیار دانشکده‌ی هنرهای زیبا قرار گرفت. بعد از قبول نقشه توسط آقای فروغی (رئیس وقت دانشکده‌ی هنرهای زیبا)، مهندس سیحون طرح نهایی، مراحل انجام کار، جزئیات پروژه و نحوه‌ی نظارت بر آن را به انجمن ارائه کرد. بعد از انجام این مراحلِ اولیه، عاقبت ساخت آرامگاه خیام در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی با طراحی مهندس سیحون و اجرای شرکت ساختمانی «کا.ژ.ت» آغاز شد و در ۶ شهریور ۱۳۴۲ پایان یافت. افتتاح رسمی بنا در تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۴۲ توسط محمدرضا پهلوی صورت گرفت. وزارت فرهنگ و هنر، آرامگاه خیام را در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسانید.
ویژگی‌های معماری آرامگاه خیّام
آرامگاه خیام در باغ خیلی بزرگ و زیبایی ساخته شده است که مساحت این باغ ۲۰ هزار متر مربع است.
مهندس هوشنگ سیحون، در طراحی هر قسمت از بنا، نشانه‌هایی از علوم مختلفی که خیام در آن‌ها تبحر داشت را قرار داد تا آرامگاه این دانشمند بزرگ، نمادی از شخصیت و اندیشه‌های وی باشد. در این سازه، هر دو سبک معماری قدیمی و مدرن ایرانی دیده می شود. از سبک معماری سلجوقیان هم در بخش‌هایی از بنا استفاده شده است.
نمای کلی آرامگاه به شکل یک چادر یا خیمه است که با الهام از معنای نام خیام (به معنای خیمه دوز)، به این شکل طراحی و ساخته شد. ارتفاع این بنا ۲۲ متر است و طولی برابر با ۱۸ متر دارد.
استفاده از عناصر ریاضیاتی، هندسی و نجوم در طراحی بنا
با توجه به اهمیت عدد ۱۰ در ریاضی، به عنوان نخستین عدد دو رقمی، تعداد پایه‌های این مقبره ۱۰ عدد در نظر گرفته شد. به این صورت که دایره‌ای که بنا بر روی آن احداث گردیده به ده قسمت تقسیم و هر پایه از مقبره در یکی از این قسمتها قرار داده شد. از هر کدام از این پایه‌ها، دو تیغه به صورت مورب و مارپیچ بالا رفته است که به تیغه‌های دیگر برخورد می‌کنند. با دنبال کردن هر یک از تیغه‌ها، مشاهده می‌کنیم که از مقابل، روی پایه‌ی جلوی خود پایین می‌آیند. طراحی این تیغه‌ها و شکل برخوردشان بر اساس یک فرمول ریاضی و اصول ریاضیاتی و مثلثاتی خیّامی صورت گرفته که شکل خیلی پیچیده‌ای در سطح سازه ایجاد کرده است. در سقف سازه ستاره‌هایی تو در تو که در مرکز آن‌ها یک ستاره‌ی ۵ پر قرار دارد، مشاهده می‌شود که از برخورد تیغه‌ها به وجود آمده‌اند.
در مجاورت آرامگاه خیّام، فرورفتگی‌هایی به شکل ۷ خیمه‌ی سنگی ساخته شده و در زیر هر کدام از آن‌ها یک حوض زیبا با کاشی‌های فیروزه‌ای واقع شده است که بخشی از یک ستاره را به تصویر می‌کشد. عدد ۷ در اینجا اشاره به مفاهیمی مانند هفت آسمان، هفت فلک و هفت تپه دارد. استفاده کردن از این عناصرِ ریاضیاتی، هندسی و ستاره‌شناسی در ساخت آرامگاه، اشاره‌ای به ریاضی‌دان و منجم بودن خیام است.
نحوه‌ی قرارگیری آرامگاه در باغ
اطراف آرامگاه خیام پر از درختانِ همیشه سبزِ کاج است. در کتاب چهار مقاله‌ی نظامی عروضی، گفته‌ای از خیام وجود دارد مبنی بر اینکه می‌خواهد مزارش در جایی قرار گیرد که در فصل بهار پوشیده از گل و شکوفه گردد. با توجه به این مسأله مهندس سیحون مکانی را برای ساخت آرامگاه انتخاب نمود که ۳ متر پایین‌تر از درختان زردآلوی باغ قرار دارد. این ویژگی موجب می‌شود که در فصل بهار، شکوفه‌های زردآلو روی آرامگاه خیام بریزد و بدین ترتیب به آرزوی این عالم بزرگ جامه‌ی عمل پوشانده شود.
نزدیک آرامگاه خیام کافه رستوران‌های سنتی بسیاری برای استفاده گردشگران وجود دارند. در قسمت بیرونی باغ نیز بازار کوچکی جهت خریدن سوغات نیشابور و به خصوص فیروزه وجود دارد. البته بازار اصلی فیروزه نیشابور در مرکز شهر واقع شده است.
اگر مقصد شما نیشابور، شهر قلمدان‌های مرصع است پیشنهاد می‌کنیم در کنار آرامگاه خیام از آرامگاه سعید ابن سلام (درویش و عارف بلندمرتبه)، باغ عطار نیشابوری، مقبره کمال الملک و سایت تاریخی شادیاخ که همگی در نزدیکی یکدیگر واقع شده اند بازدید نمایید.
اگر چه نیشابور و صبحش زبانزد عام و خاص است، ولی غروب باغ خیام در یک عصر بهاری به همراه یک لیوان چای و در دست گرفتن کتاب و خواندن رباعیت وی در حالی که بر چناری تنومند تکیه داده‌اید و جلوی آرامگاه نشسته‌اید، لذت‌بخش‌ترین حالتی از این بنا و محیط دیدنی است که می‌توانید تجربه کنید.
