تبریز یک شهر تاریخی است و شنیدن نام آن هنرمندانی همچون شهریار و دلاورانی مثل ستارخان و باقرخان را در اذهان تداعی می کند. گذشته ی پرفراز و نشیب، جنگ ها و بلاهای طبیعی مثل زلزله هرگز نتوانستند بر همت و اراده مردم سخت کوش تبریز پیروز شوند. این شهر دارای تمدن باستانی است و آثار تاریخی به دست آمده از تبریز بیان گر تاریخ بسیار کهن و پرتلاطم آن می باشد. موقعیت جغرافیایی این شهر باعث شده است که همیشه نقش مهمی در رشد و تبادلات فرهنگی و اقتصادی داشته باشد و در عرصه صنعت، آموزش، فرهنگ و ارتباطات همواره پیشرو باشد. این ویژگی تحسین برانگیز زمانی که با حفظ ارزش ها و آداب و رسوم ملی و مذهبی همراه می گردد، به این شهر جذابیت خاصی می بخشد که برای هر تماشاگری ملموس و آشکار است. تبریز شهری است مدرن و خوش آب و هوا و"موزه ی آذربایجان" و آثار تاریخی نفیسی مثل مسجد کبود که در نزدیکی این موزه است از جاذبه های گردشگری و مکانهای دیدنی آن هستند.
موزه ی آذربایجان تبریز
در سال ۱۳۳۵ خورشیدی اداره کل فرهنگ آذربایجان شرقی به فکر ایجاد موزهای افتاد و چون ساختمان مناسبی برای استفاده مهیا نبود، با گذاردن ۲۰۰ قطعه آثار تاریخی در تالار یکی از آموزشگاههای دولتی واقع در جنب کتابخانه ملی تبریز، به شکل موقت، پایه موزه آذربایجان گذاشته شد. در اوایل سال ۱۳۳۷ خورشیدی کلنگ ساختمان زده شد و ساختمان سه باب تالار در سال ۱۳۴۱ خورشیدی به اتمام رسید و در مهرماه همان سال افتتاح گردید. این موزه دارای تالار مردمشناسی، تالار باستانشناسی و تالار مشروطیت می باشد. طبقه نخست مربوط به اشیای قدیمی می باشد که قدمت آنها به پیش از تاریخ تا دوران قاجار بازمیگردد. در طبقه دوم اشیای قدیمی و همچنین گنجینه سکه قرار دارد. در قسمت مردمشناسی شیوه زندگی، شیوه معیشت، پوشاک و آداب و رسوم مردم گوشه و کنار ایران به نمایش گذاشته شده است. قسمت مشروطیت شامل عکسها و مدارک مربوط به انقلاب مشروطه همراه با آثاری از ستارخان و باقرخان می باشد.
در این موزه که به عنوان دومین موزه تاریخی ایران بعد از موزه ملی تهران شناخته میشود، آثار متعلق به دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی در معرض نمایش گذاشته شدهاند. آندره گدار -باستانشناس فرانسوی- نقشهٔ تنظیمی بنای موزه آذربایجان تبریز را تهیه کرده است و اسماعیل دیباج -رئیس وقت اداره فرهنگ تبریز- آن را ترسیم کرده است.
اولین دیدارهای تاریخی در موزه آذربایجان
نخستین وسیلههایی که در ورودی نظر ما را جلب می کند خمرههای بزرگ آب و مواد غذایی می باشد .که از دوران اشکانیان به جای مانده است پس از آن دست سازهها، لوازم و ظرف و ظروفی را مشاهده میکنید که از هزاره سوم پیش و پس از آن کشف شدهاند.
ظرفها بیشتر سفالی هستند ولی در نهایت هنرمندی و زیبایی ساخته شدهاند. هر دورهای از تاریخ مردمان بسته به نیازمندیهای آنها وسایل مصرفی را به مناسبت حال و هوای زمان خود ساختهاند. ظروف بزرگ خاص مثل ریتونها که در آن آیههای قرآنی نوشته است، ظرفهایی به شکل حیوانات هستند، که در کمال زیبایی و هنرمندی ساخته شدهاند؛ مثلا ظرفی به شکل بز وجود دارد که اگر در قدیم آب در آن میریختید، بایستی بز بیچاره را خم میکردید تا از دهان آن آب خارج گردد یا در ظرفی شبیه اژدها باید گل میگذاشتید.
این طبقه مختص ظرف و ظروف نیست. در برخی از بخشهای موزه آذربایجان گردنبندهای ساخته شده از سنگهایی زینتی دارند. انتهای تمام آنها درست مقابل دیواری که روی آن کلمه بسم الله الرحمن الرحیم به شکلهای زیبا و قابل توجه حکاکی شده است، به قسمت نحوه دفن انسانها در گذشته میرسید!
پیش از ظهور اسلام مردگان را به شکل جنینی همراه با همسر، ظرف و ظروف، لباس و کمی غذا دفن میکردند. قسمتی شبیه به قبر طراحی گردیده است که یک زن و یک مرد همراه با لوازم زندگی مبدل به اسکلت شدند.
یک راه و دوجهان
پس از آرامگاه موزه آذربایجان به یک راهرو میرسید. طبقه بالا به دوران پس از ظهور اسلام مربوط است و طبقه پایین به موزه عصر آهن میرسد. روی هر پله تصویری از مکانهای دیدنی تبریز قاب گرفته شده است. از بالای پلهها یک دو راهی ظاهر میشود. سمت راست مربوط به اشیای قدیمی دورانهای تاریخی و سمت چپ مربوط به سکههاو مهرهها می باشد. یک بخش تماشایی و چشم نواز!
نخست به قسمت راست و پر زرق و برق میروید. لوازم و ظروف به شدت دیدنی و جذاب هستند. هرکدام در کمال زیبایی و هنرمندی به یادگار ماندهاند. پیش از اسلام در ظروف، آبکاری طلا انجام میشد. ولی آبکاری طلا با پیام ساده زیستی اسلام منافات داشت. به همین دلیل مردم هنرمند دست از آبکاری طلا کشیدند و ظروف خود را مزین به نام ائمه و آیات قرآنی کردند. همچنین با خط زیبای نستعلیق ایرانی و خط کوفی آنان را آراستند. پس از روی کار آمدن هر حکومت، اشیا متناسب با آن زمان تغییر نمود.
سکهها
هرچند از دیدن چندین باره دیوار نوشتهها، تابلوهای تماشایی، ماکت مساجد و سنگ نوشتهها مستقیم به سمت چپ بروید، محل نگهداری سکهها و مهرها را مشاهده می کنید. نخست مهرها در قسمت وسط موزه خودنمایی میکنند. مهر نادرشاه افشار زیبایی و جذابیت خاصی دارد. هر پادشاه ضرب سکه مخصوص خود را داشته است. روی برخی از سکهها عکس پادشاهان هخامنشی، اسکندر مقدونی، نادرشاه افشار و غیره هم حک گردیده است. بارها باید طول موزه را طی نمایید تا ذرهای از جذابیتهای تاریخی آن را درک کنید. شاید چندین ساعت در طبقه بالا سرگرم دیدن موزه باشید.
از دل تاریخ باستانشناسی به عصر آهن!
طبقه پایین پر از جواهرات دستساز سنگی، ظروف نقره، خنجرهای طلایی و ریتونهای زیبا و دیدنی می باشد. در موزه عصر آهن ریتونها دوباره خودنمایی میکنند. تمام اشیاهایی که ما تنها در تخت جمشید یا در کتابهای تاریخی دیدهایم، نمایان هستند. گردنبندهای طلایی با سنگهایی قیمتی به طرز زیبایی آراسته شدهاند. با اینکه از تماشای آنها لذت میبرید ولی پیوسته فکر میکنید پشت هر گردنبندی داستانی از عشق اساطیری باشد. آرامش و سکوت موزه همگان را به وجد میآورد. چندین نمونه از صنایع دستی هم آنجا به فروش میرسد. هر چند زیبایی آنها به اندازه زیبایی اشیا داخلی موزه نمی باشد.
از موزه عصر آهن، یک در آهنین به محوطه کناری ساختمان موزه راه دارد که در آنجا شیرهای سنگی، مجسمهها و سنگ نوشتههای قدیمی سنگین و با شکوه را محافظت میکنند. این بخش از بیرون موزه نیز نمایان است و از لای در آهنی و شبکههایی که میان موزه و مسجد کبود قرار دارد، میشود از آنجا نیز دیدن کرد.