وبلاگ گردشگری
» معرفی مسجد وکیل شیراز
معرفی مسجد وکیل شیراز
تاریخچه‌ی عمارت تاریخی مسجد وکیل شیراز
استان فارس در زمره مناطق تاریخی و کهن ایران قرار دارد که به خاطر عمارات و بناهای برجای مانده از عصر حکومت پادشاهان و امپراتوری‌های فرمانروایانی پر آوازه، در سراسر دنیا معروف و شناخته شده است. کریم خان زند یکی از پادشاهانی می باشد که در دوره حکومت خود بر ایران، مجموعه بناهایی ارزشمند و زیبا را تاسیس کرد. همین امر موجب شد تا شهر شیراز که مرکز فرماندهی او درنظر گرفته می‌شد، به یکی از نقاط آباد و زیبای آن دوران تبدیل شود. مسجد وکیل، حمام وکیل و بازار وکیل عماراتی می باشند که به مجموعه‌ی وکیل معروف شده اند و در مرکز شهر شیراز ساخته شده‌اند و در زمره جاذبه های گردشگری و مکانهای دیدنی شهر شیراز به حساب می آیند. براساس اسناد تاریخی به نظر می‌آید تاریخ احداث آن به سال ۱۱۸۷ هجری قمری باز می‌گردد. به واسطه‌ی اطلاعات باقیمانده از کتب و نوشته‌های ایران کهن، گفته می‌شود معماران و سازندگان مسجد زیبای وکیل شیراز، همزمان با احداث ساختمان میدان و بازار به احداث این اثر تاریخی مشغول شدند. مسجد وکیل در تاریخ هجدهم تیر ماه ۱۳۱۱ با شماره ۱۸۲ در فهرست آثار ملی ایران عزیز به ثبت رسیده است.
کریم خان زند و مسجد وکیل شیراز
کریم خان زند، خود به شخصه بر روی ساخت مجموعه وکیل نظارت داشت تا مطمئن گردد همه چیز به بهترین شکل انجام می‌گیرد. می‌گویند که کریم خان علاقه ویژه ای به معماری داشت و بیشتر بناهایی که فرمان ساختشان را می‌داد خود طراحی می‌کرد. مسجد زیبای وکیل را نیز نمادی از دیدگاه وکیل‌الرعایا نسبت به انسان می‌دانند. چرا که مسجد وکیل با وجود زیبایی‌های بی‌پایانش، طرحی بسیار متناسب و ساده دارد. نبود گنبدخانه و مناره در این بنای تماشایی نشان از همین سادگی دارد زیرا در معماری آن زمان ساخت گنبدهای زیبا و پرشکوه رونق داشته است. گویی در نظر کریم خان نسبت قسمتهای مختلف مسجد درست مانند نسبت اندام‌های مختلف آدمی باید متناسب باشد. نکته دیگر این می باشد که این کار به سادگی، مسجد را از تجمل و افراط دور کرده است. گویی کریمخان با آنکه خزانه‌ای پر از غنایم هندی در اختیار داشته است، ولی دلش می‌خواسته که آن را خرج بهبود شرایط زندگی عامه مردم کند نه ساخت مسجدی خیلی مجلل که نام کریم خان زند را زنده نگه دارد.
بافت آجری بنا و وجود چشمه‌هایی در صحن که به یک اندازه می باشند روح صمیمیت و مردمی بودن این بنا را بالا برده است. انگار که یک اندازگی چشمه‌ها نماد هم‌شان بودن انسان‌ها با همدیگر و هم اندازه بودن ارزش تمام مردم از پادشاه گرفته تا رعایا با هم است. چیزی که کریمخان زند به آن اعتقاد ویژه ای داشت و به اعتقاد خود عمل می‌کرد.
می‌گویند که کریمخان در ساخت این مسجد باشکوه بیشتر از آنکه به شکوه و عظمت این بنا و بر جای گذاشتن اثری از خود بیندیشد، به راحتی و سهولت استفاده مردم از آن فکر می‌کرده است. چنان که به ساخت سریع‌تر و بهتر دستشوییها بیشتر از کاشی‌کاری‌ها و تزئینات مسجد اهمیت می‌داده است.
از طرف دیگر بنای چنین مسجد بزرگ و زیبایی، تنها دو سال طول کشیده است، چیزی که بیانگر اهمیت دادن کریمخان به انجام به موقع و درست کارها و کمتر شدن هزینه‌ها بوده است. همین سادگی و صمیمیت است که به زیبایی مسجد افزوده است.
مسجد وکیل شیراز نمونه‌ای از شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی
از دوره حکومت کوتاه مدت ولی مهم کریم خان زند یادگارهای زیادی بر جای مانده است. این یادگارهای بسیار بناها و عمارت‌هایی می باشند که در حال حاضر میراث گران‌بهای ایران زمین به شمار می‌آیند. این بناهای تاریخی نه تنها در ایران که در همه دنیا شناخته شده هستند.
وسعت، معماری و نگاره‌ها
این مسجد تماشایی از مساحتی بیش از ۱۱ هزار مترمربع با ۸۶۶۰ متر زیر بنا تشکیل شده است. این مسجد از لحاظ معماری شاهکار به حساب می آید و از نظر حجاری و نقوش مختلفی که بر آن نقش شده است دُردانه است. کتیبه‌های نگاشته شده بر روی این مسجد با سه خط نستعلیق و ثلث و نسخ، که هر سه از جملۀ خط‌های باارزش و دیدنی به شمار می‌روند به چشم می‌خورند. همچنین این عمارت وسیع از تنوع خیلی دلپذیر و دیدنی در کاشی‌کاری بهره دارد، طوری که تنوع رنگ و جلا در این کاشی‌کاری‌ها اختیار را از بازدیدکنندگان سلب می‌کند و زبان را به تمجید و تحسین وامی‌دارد.
درب ورودی مسجد وکیل در انتهای بازار شمشیرگرها در بازار وکیل
درب ورودی مسجد وکیل شیراز از دو لنگه یا لت بزرگ شکل گرفته است. این درب ورودی بزرگ بیشتر از ۸ متر ارتفاع و تقریباً ۳ متر عرض دارد. این درب که به عنوان درب اصلی این اثر هم شناخته می‌شود در انتهای بازار شمشیرگرها جای گرفته است. این درب زیبا و بلند و بالا به طرف دالانی هشت ضلعی باز می‌گردد. دالانی که سقفی مملوء از نگاره‌های زیبا و دلنشین دارد و به وسیلۀ کاشی‌کاری و نقش‌های گل و بته، تصویری زیبا و خاص خلق کرده است. در بین این همه نقش و نگار هنرمند خوش‌فکر و خوش‌ذوق عبارت ملکوتی لااله‌الاالله را با خط زیبای کوفی نگاشته است.
معماری باشکوه در داخل مسجد وکیل
یکی از عواملی که در معماری این مسجد باشکوه رعایت شده است و به زیبایی و جذابیت این عمارت جلایی بی‌نظیر بخشیده است وجود و حضور ۴۸ ستون چشم‌نواز و خیره کننده در این مسجد وسیع است. این ستون‌ها به واسطۀ حجاری‌ها یعنی سنگ‌کاری‌هایی هنرمندانه جذابیتی خاص دارند و همراه با شکوه و جذابیت ویژه ای که دارند مسئولیت مهم حفظ و نگهداری سقف مزین و چشم‌نواز شبستان را هم بر عهده گرفته‌اند. قسمتهای مختلف مسجد وکیل عبارتند از:
درب ورودی
دالان
حیاط
شبستان بزرگ
شبستان زمستانی
محراب
منبری منقوش و مزین از جنس مرمر
حیاط‌خلوت
دو ایوان
طاق مروارید که طاقی است مرتفع
و سایر قسمت‌ها …
معماران و باستان‌شناسان در طول بررسی‌های خود درباره مسجد وکیل در شهر شیراز بیان داشته‌اند که بخش بیرونی مسجد از طولی برابر با ۱۲۰ متر و عرضی در حدود ۸۰ متر بهره دارد و عمارت داخلی مسجد دارای حدودا ۹۶۰۰ مترمربع مساحت است.
طاق مروارید
در گسترۀ شمالی این مسجد دو گلدستۀ کاشی‌کاری شده می بینید به بلندای ۲۰ متر و پهنای ۱۲ متر. این دو گلدستۀ زیبا و بلند و بالا به طاق مروارید تعلق دارند. معماران و طراحان با ذوقی که طاق مروارید را احداث کرده‌اند، در هر چهار بخش این طاق، سه طاق‌نمای کوچک را به همراه یک شاه تویزه قرار داده‌اند. سازندگان این اثر جذاب و دیدنی یکی از این طاق‌نماها را راه‌روی ورودی به طرف حیاط مسجد و سه طاق‌نمای دیگر را به صورت رواقی عریض که ۵ متر را در بر می‌گیرد ایجاد کرده‌اند.
خوب است بدانید که ذوق و قریحۀ هنرمندانه موجب شده است هنرمندان توانای عصر زندیه، سقف و جرزهای طاق مروارید را به وسیلۀ کاشی‌های هفت رنگ جواهرنشان و تزئیناتی به سبک گیاهی و هندی بپوشانند. به علاوه اینکه ازارۀ قسمت داخلی طاق با سنگ مرمر سبک و نیز ازارۀ جرزهای سمت چپ و راست آن با نقوشی از سنگ گندمک پوشانده شده‌اند.
در طاق مروارید کتیبه‌ای نصب گردیده است. این کتیبه تاریخ ۱۲۴۳ را نشان می‌دهد. همچنین در این طاق کتیبه‌ای دیگر دیده می شود که آیاتی از قرآن کریم با خط زیبای ثلث بر آن نگاشته شده است.
سنگ‌های مرمر جلابخش شبستان مسجد وکیل در شهر شیراز
در قسمتهای جنوبی و شرقی مسجد وکیل شیراز دو ایوان و دو شبستان دیده می شود. در بخش جنوبی مسجد طاقی کاملاً قرینه با طاق مروارید جای گرفته است. درست در زیر این طاق شبستان بزرگ مسجد قرار گرفته است.مساحت این شبستان تقریبا ۵ هزار مترمربع تخمین زده شده است. ستون‌های چهل و هشت گانه هم در همین شبستان جای دارند. این شبستان در قسمت کف کاملا از سنگ مرمر پوشیده شده است. منبر مسجد وکیل ۱۴ پله دارد و همه این ۱۴ پله از سنگ مرمر ساخته شده‌اند. حضور این منبر مرمرین بسیار به جلا و درخشش شبستان افزوده است.
کاشی‌کاری در مسجد وکیل
در مسجد وکیل شیراز شاهد نوع جدیدی از کاشی‌کاری هستیم که اگر چه در اصل مطابق با اصول کاشی‌کاری اصیل ایرانی می باشد ولی به دلیل دیرینگی کمتر از انواع پیشین خود تا حدودی پیشی گرفته است و بازدیدکنندگان در این کاشی‌کاری‌ها شاهد نوآوری و ابتکار خواهند بود. کاشی‌های به کار رفته در این بنا از نوع هفت رنگ می باشند و نکتۀ مهم اینکه در اثنای کاشی‌کاری نظاره گر عبارات و آیات قرآنی خواهیم بود که به شکل تلفیق‌یافته با کاشی‌های هفت رنگ درآمیخته‌اند و جلوه‌ای خاص و منحصر به فرد خلق کرده‌اند. به این ترتیب می‌شود گفت معماری عصر زندیه در کنار شباهت‌های بسیار با معماری زمان صفویه یا حتی سایر دورانها از تمایز و تشخص خاص خود نیز بهره برده است.
شبستان زمستانی مسجد وکیل
شبستان زمستانی مسجد وکیل از سقفی آجری ایجاد شده است. این شبستان دارای ۱۲ ستون یک شکل و یک اندازه است. ارتفاع هر کدام از این ستون‌های دوازده گانه به ۵ متر می‌رسد. بر سر در و نیز دیوارهای این شبستان هم کتیبه‌هایی مزین به آیات قرآن کریم به چشم می‌خورد.
