اردبیل یک کلمه ایرانی است که دارای ریشه اوستایی است. این لغت، از کلمه «آرتا» یعنی مقدس و «ویل» یعنی شهر شکل گرقته است. این شهرستان ۳۸۱۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و در میان بلندیهای کوهستانهای سبلان، تالش و بزغوش واقع شده است. اردبیل در زمره شهرهای مهم ایران قرار می گیرد و جاذبههای گردشگری و تاریخی زیادی دارد.
گردنه حیران
جاده آستارا – اردبیل، مکانی تماشایی است و از زیباترین مکانهای دیدنی اردبیل به شمار می رود. دوستداران سفر و کسانی که جادهگردی می کنند هر ساله این مقصد تماشایی را برای سفر خود برمی گزینند. یکی از دیدنی ترین زیبایی های این جاده گردنه حیران می باشد که زیبایی آن در حافظه همه ماندگار خواهد شد. گردنهای که تصاویر خیره کننده و تماشایی دارد. گردنهی دیدنی حیران که یک منطقهی مرزی می باشد مکانی است که میتوانید هم دیدنیهای ایران را به نظاره بنشینید و هم جنگلهای کشور آذربایجان را تماشا کنید. در این مسیر شما میتوانید از امکانات تفریحی مناسبی مانند تلهکابین بهره ببرید. گردنه حیران با ۳۵ کیلومتر طول یکی از دیدنی ترین مسیرهای جادهای کشورمان به شمار می رود. حیران در منطقهای ییلاقی واقع شده است و واپسین ناحیه حفاظتی استان گیلان به حساب می آید.
جاده اسالم به خلخال
جاده اسالم به خلخال، جاده ای دیدنی است و ۷۰ کیلومتر طول دارد که از شهر اسالم در استان گیلان شروع شده و به شهر خلخال در جنوب استان اردبیل و میان استان آذربایجان شرقی و زنجان انتها پیدا می کند. در اکثر فصلهای سال بارش باران در این جاده اتفاق می افتد. ارتفاع زیاد این جاده هم در نزدیکی خلخال موجب شده است تا دمای هوا حتی در فصل تابستان هم سرد باشد. رطوبت و مه هم پیوسته در این جاده حضور دارد، زیرا در همسایگی آن، دریای خزر واقع شده است.
بقعه شیخ صفی الدین
در میدان عالی قاپو در دل اردبیل، یک بنای تماشایی و معروف که دارای هفتصد سال قدمت است قرار دارد. یک خانقاه که بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی می باشد و چندین گنبد کوچک و بزرگ آن در کنار هم توجه همگان را به خود جلب می کند. جد بزرگ صفویه در این مکان عرفان و تصوف تدریس می کرده و مریدان فراوانی را تربیت کرده است. مدفن جد بزرگ صفویان در قسمت پایانی یک مسیر زیبا که حجره حجره آراسته شده است، اولین گام در تماشای این مجموعه می باشد. یک شاهکار تمام عیار که اوج معماری تیموری و ایلخانی را به نمایش می گذارد.
کاشی کاری های بسیار دیدنی در کنار مقرنس های خیره کننده، روحانیت خاصی به درون بقعه بخشیده اند. کتیبه ها و اقسام خطاطی ها که زیبایی هنر خط صفوی را در این بقعه به نمایش گذاشته اند، همچون یک جادو بر در و دیوار آن قرار دارند. افزون بر شیخ شاه اسماعیل اول نخستین پادشاه صفوی در کنار همسر خود و چند تن دیگر از شاهزادگان صفوی نیز در این مکان دفن شده اند.
کلیسای مریم مقدس
در شهر زیبای اردبیل آتشکده، کلیسا و مسجد همگی در کنار هم از تاریخ این منطقه از کشور برای ما سخن می گویند. این کلیسا هم در سال 1255 هجری شمسی و به وسیله یک خانواده ارمنی به هزینه خودشان ساخته شده است. خانواده های مسیحی که دویست سال قبل از تبریز به سوی اردبیل مهاجرت کردند این کلیسا را به منظور انجام عبادات خود در جنب یک مدرسه ساختند. در درب ورودی این کلیسا به زبان ارمنی از تعلق داشتن این مکان به خداوند حرف زده شده است. کلیسای به طور کل آجری در درون بنا با نقاشی هایی تماشایی به ویژه در درون محراب تزیین شده است و در مجموع دارای نمای ساده ای می باشد. با مهاجرت نمودن ارامنه شهر اردبیل سالهاست که هیچ مراسمی در این کلیسا برپا نمی شود.
آرامگاه شیخ امینالدین جبرئیل
آرامگاه شیخ امین الدین جبرئیل نیز در زمره مکانهای دیدنی اردبیل قرار دارد و در آن پدر شیخ صفی الدین، یکی از نیکان شاهان صفوی در آن آرمیده است. این آرامگاه به سده دهم هجری قمری تعلق دارد و در روستای کلخوران اردبیل قرار گرفته است. این مقبره شباهت بسیاری به آزامگاه شیخ صفی دارد. همه تزئینات و نقاشیهای باقی مانده در این آرامگاه، به عصر صفوی تعلق دارد. این آرامگاه در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
پیکره سنگی بابا داوود عنبران
پیکره سنگی بابا داوود عنبران یکی از جالب ترین و خاص ترین مکانهای دیدنی اردبیل به حساب میآید. این پیکره سنگی در واقع صورت یک انسان می باشد که در قلب صخرهای بر ارتفاع ۲۰ متری کوه تراشیده شده است. به منظور درک نمودن اجزای صورت این پیکره سنگی، بایستی دقت زیادی کرد. بعضی از باستان شناسان معتقدند که این صخره عجیب و غریب، در نتیجه فرسایش شکل گرفته و انسان در ساخت آن نقشی ندارد. ولی عده ای از مردم محلی بر این باور هستند که این پیکره سنگی متعلق به بابا داوود عنبران، نگهبان دریای خزر می باشد. در هر صورت این صخره یکی از مهمترین مکانهای دیدنی اردبیل به حساب می آید و به دلیل واقع شدن در طبیعتی تماشایی،بازدید کنندگان بسیاری را به سوی خود جلب میکند.
رودخانه قزل اوزن خلخال
این رودخانه مشهورترین و پر آب ترین رودخانه شهرستان خلخال می باشد که در بخش غربی شهرستان خلخال و در قسمت خورش رستم از سمت شمال به طرف جنوب در جریان است و به دلیل ارتفاع نسبتا زیادی که روستاهای اطراف آن دارد، بهره بردن از آب آن برای اکثر روستاها مقدور نمی باشد. این رودخانه از بلندیهای کردستان سرچشمه گرفته و بعد از عبور از راههای پر پیچ و خم کردستان و آذربایجان شرقی به خلخال وارد می شود و بعد از عبور از آن به سد منجیل ریخته و در ادامه با نام سفید رود به دریای خزر می ریزد.
دریاچه شورابیل
یکی از مکانهای دیدنی اطراف اردبیل دریاچه شورابیل می باشد. این دریاچه پیش از این خیلی شور بوده ولی در حال حاضر با اضافه شدن آب شیرین از شوری آن کم شده ، به گونه ای که یک نوع ماهی در آن پرورش می دهند. دریاچه شورابیل امکانات تفریحی ، ورزشی و فرهنگی زیادی دارد مانند قایق رانی، پیست دو و میدانی و غیره. این دریاچه در ۴۸ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل به سوی خلخال واقع شده است.
پل معلق مشگین شهر
پل معلق مشگینشهر که بزرگترین پل معلق خاورمیانه می باشد در ارتفاع ۸۰ متری رودخانه خیاوچایی قرار گرفته و بر روی پارک جنگلی مشگینشهر ساخته شده است. این پل،دارای ۲ متر عرض و ۳۶۵ متر طول می باشد.
قلعه قهقهه
این قلعه تاریخی در بخش ارشق، میان روستای گنچویه و قره آغاج کلان از توابع مشگینشهر در استان اردبیل واقع شده است و از یادگارهای عصر صفویه به شمار می رود. این دژ به خاطر آنکه مکان زندانی شدن افراد سیاسی برجسته ای همچون شاهزادگان صفوی در ایام قدیم بوده در تاریخ خیلی مشهور بوده است.
شهر یری
منطقه باستانی موسوم به شهر یری در شمال غربی روستای پیرازمیان و در ۳۱ کیلومتری شرق مشگین شهر واقع شده است. مکانی در کنار رود قره سو که دارای ۴۰۰ هکتار وسعت است و شامل سه بخش دژ نظامی، معبد و قوشا تپه می باشد.
دریاچه نئور
این دریاچه میان شهر اردبیل و خلخال قرار دارد که در مرز بین استان گیلان و اردبیل واقع شده است و از دیدنی ترین مکانهای دیدنی اردبیل به شمار می رود. برای رسیدن به این دریاچه بایستی ۳۵ کیلومتر از شهر اردبیل به طرف خلخال رفت. پس از رسیدن به ده بودالالو، یک مسیر ۱۳ کیلومتری دیگر به بالای جاده طی کنید. سپس به روستای عباسآباد میرسید و وقتی که از عباسآباد گذشتید به دریاچه زیبای نئور خواهید رسید که ۲۱۰ هکتار مساحت و ۵ متر عمق دارد.
جنگل فندقلو
جنگل فندقلو به دلیل واقع شدن در شمال غربی کشور در زمره جنگل های خوب کشور به منظور سپری کردن تعطیلات تابستانی قرار دارد. این جنگل زیبا در ۳۰ کیلومتری شهر اردبیل و در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر نمین واقع شده است و به دلیل دارا بودن جاذبه های خاص جنگلی و نزدیکی آن به گردنه حیران مکان مناسبی مخصوص علاقه مندان به طبیعت به شمار می آید.
دشت مغان
دَشت مُغان جلگهای است که در شمالیترین بخش استان اردبیل در شمال غربی کشورمان قرار دارد. مغان جلگهای می باشد که در ساحل جنوبی رود ارس و غرب دریای خزر واقع شده و بخش عمده آن در جمهوری آدربایجان قرار دارد و قسمتی هم شمالیترین بخش استان اردبیل را تشکیل می دهد.
پل معلق پیر تقی
این پل نخستین پل معلق خاورمیانه و بلندترین پل معلق ایران می باشد. پل معلق پیر تقی در «خلخال» واقع شده است. این پل در درههای پر عمق و تماشایی شهر هشتجین در شهرستان خلخال قرار گرفته است و محل متصل شدن دو رودخانه گیوی چای و قزل اوزن می باشد.
پل معلق مشگین شهر
این پل را باید اولین پل معلق تفریحی ایران به حساب آورد که در زمره جاذبه های گردشگری اردبیل قرار دارد. این پل تماشایی بر روی رودخانهی خیاوچایی و پارک جنگلی مشگین شهر واقع شده است. این پل ۲ متر عرض دارد و طول آن را نیز به تعداد روزهای سال، یعنی ۳۶۵ متر بنا کرده اند. این پل در ارتفاع ۸۰ متری بنا شده است و طولانیترین پل معلق خاورمیانه هم نام گرفته است.
چشمههای آب گرم سرعین
۲۵ کیلومتر که از شهر اردبیل دور شوید، به شهر سرعین خواهید رسید. سرعین را بایستی شهر چشمهها به حساب آورد که نامش هم از همین موضوع الهام گرفته شده است چون سرعین یعنی سرچشمه. چشمههای آبگرم این شهر دلیل شهرت آن می باشند و خصوصا در تابستان گردشگران داخلی و خارجی فراوانی به سرعین میآیند تا هم از آب و هوای مطبوع آن و چشم اندازهای دیدنی اش لذت ببرند و هم از چشمههای آب گرم آن و خواص ویژه اش استفاده نمایند. به جز آب گرم، این شهر زیبا دارای دو استخر آب سرد هم هست
آبشار هشتجین
این آبشار در شهرستان خلخال واقع شده است. آبشار هشتجین یکی از دیدنی ترین جاذبه های گردشگری اردبیل به حساب میآید و آنهایی که در پی دیدن طبیعتی بکر می باشند، انتخاب مناسبی است. البته باید بدانیم که آب و هوای پیرامون آبشار هشتجین خیلی سرد و کوهستانی می باشد و فقط در شش ماه نخست سال میشود از آن بازدید کرد.
تالاب جیران گلی
این تالاب، تالاب کوچکی می باشد که در زیستگاه شیروان دره سی در استان اردبیل قرار گرفته است. این تالاب زیبا در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی مشگین شهر و در نزدیکی لاهرود واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا ۲۲۰۰ متر می باشد . شیروان دره سی دره ای پرعمق و عریض می باشد که بریدگیهای دیوارههای صخرهای، منظره خاصی به این ناحیه بخشیده که سنگها در آن به شکل تندیس هایی به چشم می خورند که انسان خیال میکند هر یک از آنها توسط فردی هنرمند تراشیده شده است.
قلعه اولتان
این قلعه تماشایی در ۵۰۰ متری روستای اولتان و ۳ کیلومتری پارسآباد و در کنار رودخانه ارس واقع شده است. این قلعه دارای ۳۲۰ هزار مترمربع مساحت است و شکل ظاهری بنای آن همچون قلعههای نظامی می باشد. به نظر میآید سازندگان اولیه این قلعه، اشکانیان هستند اما با توجه به استحکام خوب آن، از این قلعه تا سده ۱۲ هجری قمری بهره می برده اند و این مسئله از سفالهای گوناگون به دست آمده متعلق به ادوار متنوع اسلامی تائید میشود.
غار یخگان
این غار دیدنی در ۷۷ کیلومتری شهر خلخال واقع شده است و در ضلع غربی رشته کوه تالش و در ارتفاع تقریبا ۲۴۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است. این غار زیبا دارای ۱۱۰۰ هکتار مساحت است و دو دهانه دارد که با اختلاف ارتفاع تقریبا ۲۵ کیلومتر از هم جای گرفته اند.